Van moeras tot
iconische cultuurstad

Wie door de stad loopt, voelt het verleden. Al bijna een millennium lang wordt hier gebouwd, verbouwd, gegeten, gedronken, gehandeld, gestolen, gemaakt, vernield, gelachen, gehuild, gevecht, verzoend, vergaderd, ontdekt, genezen, gedacht en bovenal geleefd. Ooit een moeras, nu een prachtige stad waar zo veel historie bewaard is gebleven. Bosschenaren zijn met recht trots op hun stad.

De hoofdstad van de provincie Noord-Brabant is een van de oudste steden van Nederland, al in 1184 ontving de stad officiële stadsrechten. Het was destijds ongebruikelijk om dergelijke zaken schriftelijk vast te leggen, maar veel steden volgden het Bossche voorbeeld. Uniek is dat het middeleeuwste stadscentrum zo goed bewaard is gebleven: een schat aan kennis over het leven in die tijd. Zo is bijvoorbeeld het oudste bakstenen gebouw van Nederland te vinden in de stad, ‘de Moriaan’ aan de markt geeft een indruk van hoe de markt er ooit uit heeft gezien.

Dat er relatief veel bewaard is gebleven, zegt niet dat wij het verleden meteen begrijpen en alle informatie juist interpreteren. In 1975 stelde ’s-Hertogenbosch daarom als eerste gemeente van Nederland een gemeentelijke bouwhistoricus aan in de persoon van Ad van Drunen. Na 25 jaar bouwhistorisch onderzoek promoveerde hij in 2000 met zijn proefschrift ‘’s-Hertogenbosch van straet tot stroom’ aan de Technische Universiteit Delft. Bij iedere renovatie of verbouwing in ’s-Hertogenbosch werd zo veel mogelijk informatie verzameld. Ook ontwikkelde de heer van Drunen een innovatieve methode om middeleeuwse huizen exact en betrouwbaar driedimensionaal te reconstrueren. Hij gebruikte kadastrale kaarten, bouwdossiers, historische kaarten en illustraties, maar ook fiscale bronnen: aan de hand van betaalde ‘cijns’ rekende hij uit hoe breed een pand moest zijn geweest. Langzaam maar zeker werd de eeuwenoude stad in kaart gebracht. Van Drunen wist zelfs de plaats aan te wijzen waar in 1348 het tot dan toe geheel onbekende eerste stadhuis van de stad was gevestigd.

Waar velen denken dat ’s-Hertogenbosch de originele naam van de stad is, en Den Bosch een afgeleide, is juist het tegenovergestelde waar. Het gebied bestond voor de stad er kwam grotendeels uit moerasbos: Den Bosch. Pas toen Brabants eerste hertog het bos als jachtgebied ging gebruiken ontstond de nieuwe naam, die zoveel betekent als ‘het bos van de hertog’.  Hoewel Den Bosch in de volksmond het populairst is, blijft ’s-Hertogenbosch de officiële naam van de stad. Er bestaat zelfs een genootschap die het gebruik hiervan wil bevorderen. Maar, de volgende keer dat een Bosschenaar je op de vingers tikt, heb jij je woordje klaar!